Αρχαία Ναύπακτος

Το λιμάνι όπως φαίνεται από το κάστρο

 Η αρχαία Ναύπακτος βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της  σημερινής πόλης και η μακραίωνη ιστορία της έχει συνδεθεί με αρκετά σημαντικά γεγονότα. Χτισμένη κοντά στις εκβολές του Μόρνου ποταμού και με έλεγχο του κορινθιακού κόλπου η αρχαία πόλη αποτέλεσε μια από τις αρχαιότερες, με περιόδους μεγάλης ακμής.

Για πρώτη φορά μνημονεύεται κατά την κάθοδο των Δωριέων περί τα 1100 π.Χ. , οι οποίοι την χρησιμοποιούσαν ως τόπο κατασκευής πλοιαρίων για το πέρασμά τους προς την Πελοπόννησο.  Το 454 π.Χ. οι Αθηναίοι αφαίρεσαν την κυριαρχία της Ναυπάκτου από τους Λοκρούς στους οποίους ανήκε αρχικά και στην πόλη μετοίκησαν οικογένειες Μεσσήνιων που είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες.

Το 429 π.Χ. λαμβάνει χώρα στη θαλάσσια περιοχή η ναυμαχία της Ναυπάκτου μεταξύ του αθηναϊκού στόλου υπό τον ναύαρχο Φορμίωνα και των Σπαρτιατών με αρχηγό τον Κνήμο. Οι Αθηναίοι με την υποστήριξη Μεσσήνιων οπλιτών ανακηρύχθηκαν νικητές. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου αλλάζει κυρίαρχους (Σπαρτιάτες, Λοκροί, Θηβαίοι) μέχρι το 350 π.Χ. που κυριεύεται από το Φίλιππο Β της Μακεδονίας και παραχωρείται στους Αιτωλούς. Το 338 π.Χ. η πόλη έγινε το διοικητικό κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας και εκεί συνέρχονταν τα συμβούλια των Αιτωλών.

Το 191 π.Χ. λήγει η πολιορκία της  από τους Ρωμαίους μετά από ανακωχή και πλέον η πόλη περνάει νέα περίοδο ακμής, κυρίως λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Διοικητικά περιήλθε ξανά στους Λοκρούς.

Η οχύρωση της Αρχαίας Ναυπάκτου υπήρχε ήδη από τον 5^ο αι. π.Χ. Είχε τετράγωνους πύργους και περιέκλειε μεγάλη έκταση. Κάποια τμήματα του οχυρωματικού περίβολου σε ψηλά σημεία της πόλης είναι ορατά και σήμερα. Στην κορυφή του λόφου βρισκόταν η ακρόπολη.

Στην πόλη υπήρχαν και αρκετά ιερά, όπως του Ασκληπιού, θεού της ιατρικής και της υγείας, του Ποσειδώνα, της Αρτέμιδας και της Αφροδίτης χωρίς όμως να έουν εξακριβωθεί σε όλα η τοποθεσία τους.

Από τα πολλά ιδιωτικά κτίρια και τους τάφους που έχουν ανασκαφεί, έχουμε αρκετές πληροφορίες για τη ζωή και τα έθιμα των κατοίκων.