Αρχαία Γίτανα

Στο δήμο Φιλιατών του Νομού Θεσπρωτίας βρίσκονται τα ερείπια μιας από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Ηπείρου.

Γενική άποψη του οικισμού

Πρόκειται για τα Γίτανα (ή Γιτάνη), την δεύτερη χρονολογικά πρωτεύουσα των θεσπρωτικών φύλων και έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών μετά την Ελέα.Πιθανολογείται ότι το όνομα της είναι παραφθορά της ηπειρωτικής πόλης Χυτώνη, η οποία αναφέρεται από ιστορικούς ως αποικία των Ιώνων από τις Κλαζομενές της Μ. Ασίας. Ιδρύθηκε περίπου το 330 π.Χ. στην κοιλάδα του ποταμού Καλαμά και γρήγορα έγινε από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτικά κέντρα της Ηπείρου και ευρύτερα της δυτικής Ελλάδας και του Ιονίου. Η θέση του οικισμού προσέφερε έλεγχο της εξόδου του πλωτού τότε ποταμού προς το Ιόνιο πέλαγος, γεγονός που έπαιξε ρόλο στην εμπορική ανάπτυξή του, καθώς μέσω του ποταμού εξασφαλίζονταν η επικοινωνία των ανθρώπων και η διακίνηση των αγαθών προς άλλους σημαντικούς οικισμούς και πόλεις(Φανοτή, Ελίνα,οικισμός Λυγιάς και Μαστιλίτσας κ.ά.)

Η πόλη είχε μια ισχυρή φυσική οχύρωση που του παρείχε η γειτνίαση με τον ποταμό από τρεις μεριές και στη μεγαλύτερη ακμή της είχε περίπου 6000 κατοίκους. Ένα εσωτερικό τείχος χώριζε τον οικισμό σε δυο τομείς,ενώ διέθετε και μια υπόγεια σήραγγα που προσέφερε κάθοδο στον ποταμό για διαφυγή και ύδρευση σε περίοδο πολιορκίας.

Η αγορά και τα καταστήματα

Σήμερα έχουν διασωθεί η αρχαία ακρόπολη,το θέατρο,η αγορά,τμήμα του τείχους,κατοικίες που υποδηλώνουν έναν πυκνοδομημένο οικισμό και τμήμα οδικού δικτύου που όριζε τις οικοδομικές νησίδες.Επίσης ένας ναός ,διάφορα δημόσια κτίρια και πήλινα σφραγίσματα,αγαλματίδια,νομίσματα του Κοινού των Ηπειρωτών και τμήματα ανακλίντρων.Η ποιότητα κατασκευής οικιών και δημόσιων κτιρίων μαρτυρά σχετικά πολυτελή διαβίωση και υψηλό βιοτικό επίπεδο.

Η Αγορά βρίσκονταν στους πρόποδες της ακρόπολης και αποτελούσε χώρο συνάθροισης και εμπορικών συναλλαγών.Η στοά της Αγοράς με δωρικού ρυθμού κίονες εξωτερικά και ιωνικού εσωτερικά να στηρίζουν τη στέγη,προσέφερε έναν ευρύχωρο στεγασμένο χώρο,ενώ ακριβώς απέναντι βρίσκονταν ένα συγκρότημα καταστημάτων. 

Ο ναός ήταν μικρού μεγέθους με απλή δίχωρη κατασκευή,χαρακτηριστικό γνώρισμα των ναϊκών οικοδομημάτων των Ηπειρωτικών πόλεων.

Πρυτανείο

Το Πρυτανείο,ένα δημόσιο κτίριο συγκεντρώσεων, αποτελούνταν από δωμάτια γύρω από μια κεντρική αυλή με διαφορετικές λειτουργίες το καθένα.Σε τρία από αυτά τα δωμάτια έχουν βρεθεί και διατηρηθεί πανέμορφα ψηφιδωτά δάπεδα.

Το θέατρο βρίσκονταν εκτός των τειχών κοντά στην κοίτη του ποταμού.Είχε χωρητικότητα τουλάχιστον 4000 θεατών και λειτουργούσε ως χώρος διεξαγωγής παραστάσεων αλλά πολιτικών εκδηλώσεων. Έχει αποκαλυφθεί σήμερα το κέντρο του κοίλου του θεάτρου και εδώλια με χαραγμένα ονόματα πολιτών πάνω τους.

Η πόλη καταστράφηκε τελικά κατά την εκστρατεία των Ρωμαίων το 167 π.Χ., όταν οι ρωμαϊκές λεγεώνες υπό τον Αιμίλιο Παύλο, εκστράτευσαν στην Ήπειρο καταστρέφοντας δεκάδες πόλεις και εγκαταλείφθηκε οριστικά.

Ο χώρος είναι επισκέψιμος και προσφέρει μοναδικό τοπίο με την πυκνή βλάστηση,τον ποταμό Καλαμά και τα πλούσια ευρήματα.Είναι άγνωστος όμως στο ευρύ κοινό και αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα από τα ενεργά λατομεία της περιοχής.

Ναός

Εδώλιο θεάτρου

Θέατρο 

Φωτογραφίες: odysseus.culture.gr